Een paar Utrechtse kleipijpjes (FM)
uit de 17e eeuw

Zijmerk kwispedoor

Kwispedoor Utrecht Pijpenmaker 1740 - 1800

Van Gouda is het reliëfmerk Kwispedoor bekend, dat van 1734 tot 1784 door Barend Palmboom werd gemaakt. In Utrecht was het reliëfmerk Kwispedoor op pijpen zeer in de mode. Aanvankelijk probeerde men het Goudse product te evenaren en werden er zelfs imitatie-Goudse bijmerkjes aangebracht om de klant te misleiden. Op de Goudse pijpen is de kwispedoor duidelijk weergegeven met een brede spuugrand, die bij de Utrechtse pijpen ontbreekt. In de loop der tijd werd het merk Kwispedoor bovendien steeds slordiger uitgevoerd, mogelijk als gevolg van de teruggang van de Utrechtse pijpenindustrie. In het boek Onder de rook van Utrecht wordt gesuggereerd Jan Versluijs die van 1737 tot 1801 actief was in aanmerking als pijpenmaker, maar daar is geen bewijs voor.

Zijmerk 18 gekroond

Het toeschrijven van dit pijpje met de 18 gekroond als Utrechts  blijft een probleem. De simpele kroon in puntjes
afgebeeld is sterk afwijkend van de kleipijpen van dit merk in Gouda vervaardigd. Het Goudse bijmerk met stadswapen en S
ontbreekt op deze 3 pijpjes, maar bestaat wel.
Dit type pijp is ook gemaakt door Joseph Peex (IP) met aan weerszijde van de kroon de letters IP.

Fortuyn

De Fortuyn was een erg gewild embleem bij de Utrechtse pijpenrokers getuige de vele vondsten van dit merk in en rond Utrecht.
Maar ook hier geldt weer een voorbehoud of Utrechtse pijpenmakers dit merk gezet hebben. 

Lobben/knorrenpijpen

Kleipijp (Lade61FM149). Rondbodem. Lobben/knorrentype gekroond. Utrecht. 1750-1770.
Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel

Kleipijp (Lade61FM153). Rondbodem. Lobben/knorrentype gekroond met engeltjes (putti). Utrecht. 1750-1760.
Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel

Knorren met parelrijen Pijpenmaker 1750 - 1775

In het midden van de 18e eeuw werden pijpen gemaakt met knorren- of lobbenversiering, waarbij tussen de lobben parelrijen waren aangebracht. We kennen dit soort modellen vooral uit Gouda, waar dergelijke pijpen vaak voorzien zijn van het bijmerk wapen van Gouda op de zijkant van de hiel, soms aangevuld met de initialen van de maker. Voorbeelden daarvan zijn de initialen SS en VR.

Uit Schoonhoven kennen we dit model pijp waarbij boven de lobben engelenkopjes zijn geplaatst. Ook in Utrecht werden dit soort pijpen gemaakt, zij het zonder bijmerken of initialen. De kwaliteit van deze pijpen is doorgaans niet hoog. De pijpenmallen werden namelijk zeer lang doorgebruikt, wat de uitstraling niet ten goede kwam. Wel bestaan er varianten zonder ornamentjes of met verschillende ornamentjes boven de lobben aangebracht. De makers van deze pijpen zijn onbekend.

Kleipijp (lade61FM1) Dubbelconisch.  Flrale versiering. Gekroond wapenschild met klimmende leeuw / Gekroond wapenschild met klimmende leeuw (Schildhouders Putti) Utrecht. Deze pijp wordt beschreven in het boek ONDER DE ROOK VAN UTRECHT. Maar deze pijp wordt door anderen beschreven als zijnde een Goudse kleipijp. Ca. 1675. Vindplaats: Uit de antiekhandel

Lade61FM2
Kleipijp (lade61FM2) Ovoide. Met de volledige naam van de Utrechtse pijpenmaker HENDRIK VERSLUYS HVS gekroond (N en S zijn in spiegelschrift)
Utrecht. 1731-1781. Pijpenmaker:. Hendrik Versluijs (de oudere). Vindplaats: Uit de antiekhandel

Kleipijp (lade61FM40. Met stukje steel. 1e generatie model. Puntige hiel. Hielmerk: Geen. 1595-1615. Utrecht of Engeland
Pijpenmaker: onbekend.  Vindplaats: Uit de antiekhandel.

Literatuur: P.K. Smiesing en J.P. Brinkerink "Onder de rook van Utrecht"

De vroegste archiefvermelding van pijpenmakers in Utrecht is 1671. In Utrecht zijn echter pijpjes gevonden die dateren uit het tweede kwart van de 17e eeuw, dus uit een eerdere periode.
Deze pijpen zijn waarschijnlijk gemaakt door Engelse pijpenmakers die, net als in andere Nederlandse steden, naar hier kwamen vanwege politieke en religieuze onrust in hun thuisland
om hier hun ambacht uit te oefenen.

John Price 1634 - 1680

John Price, afkomstig uit Engeland en mogelijk behorend tot een bekende pijpenmakersfamilie uit Londen, was pijpenmaker in Utrecht. In 1634 trouwde hij met de Utrechtse Anna Hendriks en vestigde zich aan de Weerpoort, waar zich ook pottenakkers bevonden. Het echtpaar Price sloot zich aan bij de Engelse Jacobikerk, waar hun zeven kinderen werden gedoopt. In 1640 verwierf hij het burgerschap van de stad Utrecht. Hij was als pijpenmaker actief van 1634 tot 1680. Vroege Utrechtse vondsten uit die periode, voorzien van de initialen IP in combinatie met een boompje (tabaksplant), het wapen van Utrecht en gekroond, worden aan hem toegeschreven.

De vroegste archiefvermelding van pijpenmakers in Utrecht is 1671. In Utrecht zijn echter pijpjes gevonden die dateren uit het tweede kwart van de 17e eeuw, dus uit een eerdere periode.
Deze pijpen zijn waarschijnlijk gemaakt door Engelse pijpenmakers die, net als in andere Nederlandse steden, naar hier kwamen vanwege politieke en religieuze onrust in hun thuisland
om hier hun ambacht uit te oefenen.

Kleipijp (lade61FM35) Dubbelconisch.
Hielmerk: Geen. Bovenzijde steel veld met 7 ruiten met Lelie (versiering aangebracht met de mal te zien aan de persnaad).
1670-1690. Utrecht. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel

Kleipijp (lade61FM36) Dubbelconisch.
Hielmerk: Geen. Bovenzijde steel veld met 7 ruiten met Lelie (versiering aangebracht met de mal te zien aan de persnaad).
1670-1690. Utrecht. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel

CC + ster in parelring | CG + ster in parelring | GG + ster in parelring

In Utrecht en omstreken zijn opvallend veel pijpen gevonden met het hielmerk CC, CG of GG, met daaronder een ster in een parelring. Het zijn mooi afgewerkte pijpen van uitstekende kwaliteit. De kop en de steel zijn geglaasd en een compleet exemplaar is 36 cm lang. Deze merken worden toegeschreven aan een nog onbekende Utrechtse pijpenmaker.

De vroegste archiefvermelding van pijpenmakers in Utrecht is 1671. In Utrecht zijn echter pijpjes gevonden die dateren uit het tweede kwart van de 17e eeuw, dus uit een eerdere periode.
Deze pijpen zijn waarschijnlijk gemaakt door Engelse pijpenmakers die, net als in andere Nederlandse steden, naar hier kwamen vanwege politieke en religieuze onrust in hun thuisland
om hier hun ambacht uit te oefenen.

Het lettermerk CC, CG of GG met een sterretje wordt in Utrecht veel gevonden. Het lettermerk omgeven door een parelrand. De kleipijp zijn van goede kwaliteit; kop en steel zijn geglaasd.
Een complete pijp meet van kop tot mondstuk 36 cm.

De vroegste archiefvermelding van pijpenmakers in Utrecht is 1671. In Utrecht zijn echter pijpjes gevonden die dateren uit het tweede kwart van de 17e eeuw, dus uit een eerdere periode.
Deze pijpen zijn waarschijnlijk gemaakt door Engelse pijpenmakers die, net als in andere Nederlandse steden, naar hier kwamen vanwege politieke en religieuze onrust in hun thuisland
om hier hun ambacht uit te oefenen.

Kleipijp (lade61FM34. Dubbelconisch.
Hielmerk: Kruisboog met initialen BC.
Utrecht.1660-1680. 
Pijpenmaker: onbekend
Vindplaats: Uit de antiekhandel

Kruisboog + BC

Uit Utrecht zijn vondsten bekend van pijpen met het hielmerk Kruisboog met de initialen BC. Deze pijpen worden gedateerd op ongeveer 1660 - 1680.

In de collectie van Claypipes.nl bevindt zich één exemplaar dat in Utrecht is gevonden. Het Pipemuseum Amsterdam heeft twee exemplaren: één gevonden in Maartensdijk (APM 1.265)  (provincie Utrecht) en de ander is een beerputvondst (APM 9.478e) uit Utrecht.

Het hier getoonde exemplaar komt uit de antiekhandel en zat in een partij kleipijpen waarin opvallend veel pijpen uit Utrecht aanwezig waren. De verzamelaar van deze pijpen is helaas onbekend.

Onder voorbehoud schrijven we het merk Kruisboog + BC toe aan een tot nu toe onbekende Utrechtse pijpenmaker.

Kleipijp (Lade61FM9) Trechter. Zijmerk: Gestileerde druiventros gekroond. Utrechtse productie.  Steel bewerkt met roosjes.
1670-1700. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel.

Druiventros gekroond / Druiventros gekroond

Aan het einde van de 17e eeuw, begin 18e eeuw werden veel pijpen vervaardigd die aan beide zijden van de ketel zijn voorzien van een gestileerde roos, opgebouwd uit stippen en soms bekroond met een kroon. Daarnaast zijn er pijpen bekend waarbij de ketel aan beide zijden is versierd met een gekroonde druiventros. Deze laatste uitvoering is zeer minimalistisch van aard en wordt toegeschreven aan het productiecentrum Utrecht. Van dit type zijn tot op heden slechts weinig exemplaren bekend, hetgeen de zeldzaamheid en cultuurhistorische waarde ervan benadrukt.

Kleipijp (Lade61FM157) Trechter. Stukje pijpensteel bewerkt met roosjes. Zie de pijp hierboven.
Utrechtse productie. 1670-1700. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel.

Kleipijp (Lade61FM44) Trechter. Zijmerk: Geen. Utrecht.  Stukje steel bewerkt met florale roosjes.
1670-1700. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Uit de antiekhandel.
Slechte pijpenklei gebruikt. Op de breuk op de kop rechts is te zien dat er een steentje in de pijpenklei zat.

Roos vierbladig / Roos vierbladig
In zeventiende- en achttiende-eeuwse pijpenmakerscentra werden er pijpen gemaakt met een roosreliëf aan beide kanten van de ketel. Ook in de stad Utrecht werden, vooral aan het einde van de zeventiende eeuw, dit soort pijpen op de markt gebracht. Opvallend bij de Utrechtse pijpjes met een stilistische roosversiering zijn de pijpen met vierbladige roosjes, opgebouwd uit vijf stippen met daartussen kruisvormig vier kelkblaadjes. Deze pijpen hebben de typisch Utrechtse slanke vorm met een kleine roosversiering aan beide zijden van de ketel.

Kleipijpen (Lade61FM136) Trechter. Zijmerk: Gestyleerde roos. Steel onbewerkt. Utrechtse productie.
1670-1700. Pijpenmaker: onbekend.
Vindplaats: Uit de antiekhandel.

Kleipijp (Lade61FM20) Ovoide. Met aan de rokerskant een zon met het wapen van Utrecht. Tekst: SOL.JUST ILL:NOS: Het motto van de Utrechtse universiteit (SOL JUSTITIAE ILLUSTRA NOS). Hielmerk: ontbreekt. Maar hielmerk zou kunnen zijn: Wapen Leiden. 1886.
Pijpenmaker: P. Goedewaagen & Zoon. Vindplaats: Uit de antiekhandel

Opmerking: Pijp is gemaakt voor het 250 jarig bestaan van de universiteit van Utrecht