Goudse tegelproductie van spijkertegels
bij De SWAEN
Spijkervogels op antieke tegels , 17e eeuw, vervaardigd in Gouda
Goudse spijkertegels met vogels behoren tot de meest begeerde tegels. Ze zijn daarmee verantwoordelijk voor een deel van de roem van de vroeg 17e eeuwse Goudse tegelbakkerij van Willem Verswaen, genaamd de Swaen. Over de herkomst en zeldzaamheid van spijkertegels doen hardnekkige geruchten de ronde. Een ding is wel duidelijk: er is maar een beperkte productie van spijkervogels geweest. Het aantal bewaard gebleven spijkertegels wat aanwezig moet zijn in Musea, de antiekwereld en bij verzamelaars kan geschat worden op een kleine 250 stuks.
Twee spijkervogels geschilderd uit een en dezelfde spons. Mooi komt hier tot uiting de
totaal verschillende en gefantaseerde kleurinvulling van de vogels welke binnen de tegelwereld
bekend staan als koolmezen. De SWAEN Gouda. 1e helft 17e eeuw. Coll. J. Holtkamp.
Veld van negen spijkertegels. 17e eeuw. Museum Catharinagasthuis Gouda. De voorstellingen ervan komen maar weinig voor.
Dit komt omdat men wellicht de eerste keus heeft gehad bij de aankoop uit een partij Goudse spijkertegels. Het is nog steeds
niet duidelijk waar de tegels precies vandaan kwamen toen ze zijn aangekocht.
Het specifieke kenmerk van de spijkertegel is een vogel in kleur welke zit op een spijker. Vrijwel alle (echte) spijkertegels zijn vervaardigd in de Goudse tegelbakkerij De Swaen van Willem Verswaen in de eerste helft van de 17e eeuw. Je vraagt je trouwens af hoe het mogelijk is dat het Goudse plateel- en tegel bedrijf De Swaen naast de 'wat meer gewone' polychrome Goudse bloem- en vogeltegels zulke fraai exact naar de natuur geschilderde vogels heeft kunnen maken met voorstellingen van o.a. koolmezen en papegaaien. Naar we inmiddels weten komen gekleurde tegels met vogels op spijkers eveneens uit de productielijn van de uiterst fraaie 17e eeuwse tegeltableaus met onder meer hanen en tableaus geschilderd naar de kartons van de ramen van de Sint Janskerk in Gouda.
Fotoalbum: Goudse spijkertegels
36 stuks tegels met spijkervogels verwerkt in twee blokken. 17e eeuw.
Museum Boijmans te Rotterdam.
Opletten: er bestaan ook replica's en valse spijkervogels
Kreeg van een (deskundige) lezer een reactie dat een van de spijkertegels die ik recent plaatste vals is. Het gaat hier om wat we in de wereld van de tegelliefhebbers een nepper noemen. Gekleurde vogels op een spijker geschilderd behoren tot de meest zeldzame tegels en voor veel verzamelaars is het dan ook een droom om zo'n tegel in de verzameling te hebben. Het aanschaffen van een spijkertegel loopt flink in de papieren. Maar pas op want er bestaan ook valse dan wel replica-exemplaren zoals hier onderstaand is te zien.
Links een prachtige geschilderde spijkervogel met de afbeelding van een papegaai. Maar de tegel is wel recentelijk gemaakt. De gaatjes in de hoeken zijn wel erg groot uitgevallen. Ter vergelijking rechts een spijkervogel met dezelfde voorstelling die wel door de SWAEN in de 17e eeuw is vervaardigd.
Een 2-tal spijkervogels met precies dezelfde voorstelling waarvan het linkerexemplaar vals is.
17e eeuwse spijkertegels uit Gouda uit de collectie F. Leerink. De tegel heeft aan de glazuuroppervlakte veel haarlijntjes.
Wat is er in de loop der jaren met deze rechtertegel gebeurd? Het gaat om precies dezelfde spijkertegel uit Gouda als links staat afgebeeld. Let op de beschadigingen op de randen.
Die zijn precies gelijk. De tegel is en blijft echt. Zeer opvallend is dat er geen haarlijnen meer op deze tegel aanwezig zijn. Hoe dat komt, geen idee, maar het is wel opmerkelijk. N.B. Beide tegels zijn gescand van foto's. Dat is ook wellicht oorzaak van de verschillen in kleurstelling. Maar het volledig ontbreken van de haarlijnen op de rechts staande tegel blijft curieus. Om het nog anders uit te drukken "Er klopt geen barst (meer) van".
Tegel met vogel op spijker. Naar een 17e eeuwse voorstelling van een spijkertegel maar de kleuren komen niet erg over een. Tegel is bewust vervalst. Geschilderd op een oud witje van 12 mm dik en daarna gebakken???
Deze spijkertegel met vogel is onvervalst 17e eeuws, gemaakt bij De Swaen in Gouda. Afkomstig uit de Collectie F. Leerink
Blokje van vier vogels op een spijker. Naar een 17e eeuwse voorstelling van een spijkertegel maar de kleuren komen niet erg overeen.
Tegels zijn bewust vervalst. Geschilderd op oude witjes en daarna gebakken???
Rechts: Een in blauw primitief geschilderde spijkervogel met spijkergaatjes in de hoeken. Een replica of bedoeld als nepper?
Helaas geen foto van de achterkant.
Datering: ca. 1950
Links: Een gekleurde spijkervogel. Ziet er heel redelijk uit maar de
achterzijde verraadt dat het hier om een replica (of nepper?) gaat.
Datering: 1920-1950.
Vogel op een spijker. Replica in eigen stijl gemaakt
in de 2e helft 20e eeuw
Vogel op een spijker. Is niet handgeschilderd maar
het gemaakt via zeefdruktechniek. Laat 20e eeuw
Produktieaantallen van spijkertegels
Een globale inventarisatie die is uitgevoerd voor het uitbrengen van een catalogus over Gouds plateel en Goudse tegels (Boekje: De Swaen-Geschiedenis en Productie van een Goudse Plateelbakkerij uit de zeventiende eeuw ISBN 90-806354-3-X) bracht al ruim 130 spijkertegels aan het licht bestaande uit 24 verschillende voorstellingen. Vooral koolmezen en papegaaien zijn afgebeeld.
Maar voorlopig nemen we aan dat er een groter aantal Goudse spijkertegels en ook een groter aantal voorstellingen dan 24 zal zijn vervaardigd. Het succes van de Goudse spijkertegel viel blijkbaar ook op bij andere tegelfabrikanten. Dus ging men in navolging van het Goudse succes, ook bij andere tegelfabrieken spijkervogels maken.
Onderstaand worden er een paar voorbeelden van getoond, maar er zijn ongetwijfeld nog veel meer exemplaren, die niet onder de noemer van specifiek Gouds gerekend kunnen worden. In de loop der jaren ben ik al een aantal exemplaren tegengekomen die niet te rekenen zijn tot Gouds.
Spijkertegels niet Gouds
Een 8-tal niet Goudse spijkervogels. 17e eeuw.
Roofvogels op spijker. Ca. 1700. Niet Gouds
Spijkertegels, replica's of bedoeld als vervalsing?
Nog niet zo lang geleden werd de tegel links met vogel op spijker verhandeld via Internet. De tegel is als zijnde 18e eeuws aangeboden. De tegel is echter vals, de huidige beschildering is wellicht aangebracht op een 18e/19e eeuwse tegel volgens een tegeldeskundige. De afbeelding van dit type vogel op spijker heb ik overigens nooit eerder gezien als 17e eeuws exemplaar.
Zelfde voorstelling van een vogel op spijker als de tegel boven maar deze tegel is veel flatser van kleur.
De tegel is oud (zie achterkant) maar de schildering is niet echt oud w.s. 19e eeuws. De tegel lijkt bewust vervalst.
Recentelijk dook weer een exemplaar op van dit type binnen de antiekwereld. Hoewel het dus om (naar ik aanneem
wellicht een bewuste) vervalsing is, 18e/19e eeuws, betreft het een zeer vlot en mooi geschilderde vogel
die op een spijker zit. De tegel werd enkele jaren geleden op een antiekveiling verkocht als zijnde
een unieke antieke tegel.
Tegel met de voorstelling van een spijkervogel. Replicategel die op een veiling werd aangeboden als zijnde antieke spijkertegel.
De tegel dateert van ca. 1900. De kleur van de achterkant verraadt ook al dat het hier niet om een 17e eeuwse spijkertegel gaat.