Grospenningen van Goudse pijpenfabrieken
17e t/m 20e eeuw

Grospenningen, het woord penning zegt het al min of meer, werden gebruikt als een soort van kleimunt om de pijpenmakers uit te betalen. Na het vervaardigen van een gros pijpen kregen de arbeiders een grospenning die later kon worden ingeleverd voor loon. In de Goudse pijpenindustrie werd als gros geen 144 exemplaren gehanteerd, maar 160 stuks. Om toch maar aan 144 hele pijpen te komen ging men uit van 160 stuks om de als normaal beschouwde 10% breuk te kunnen compenseren. Zo kwam men dus wel aan die 144 complete pijpen. Veel Goudse pijpenmakers werkten met het systeem van betaling via de grospenning en dat verklaart ook waarom er regelmatig grospenningen in de Goudse bodem worden aangetroffen. 


Grospenningen 17e/18e/19e eeuw??

Vijf grospenningen (lade23FM) waarop aan twee kanten de afdrukken van ketelopeningen van kleipijpen staan ingedrukt. De opening van de ketels heeft een diameter welke vrijwel gelijk is aan laat 17e of wellicht vroeg 18e eeuwse kleipijpen. Makers onbekend. 
Vindplaats: Gouda en omgeving. 

Grospenning (Lade9FM52) in rode uitvoering met afdruk van ketelopeningrand kleipijp.
Ca. eind 19e eeuw

Vindplaats: Gouda polder Achterwillens

Grospenning (Lade9FM38) in rode uitvoering met aan een kant afdruk twee cirkels.
Ca. eind 19e eeuw

Vindplaats: Gouda polder Achterwillens

Grospenning (Lade23FM101)
Met aan een kant zes gaatjes gaten mogelijk met de wijer gemaakt.
18e/19e eeuw
Vindplaats: Reeuwijk/polder Oukoop in toemaakdek


Grospenningen 18e eeuw (merken pijpenmakers)

18e eeuwse grospenning (part verz). Met aan een kant het hielmerk 10 gekroond. Maker: Olivier Kuijnenbrouck(1736-1750). Vindplaats: Gouda.

18e eeuwse grospenning (part verz) met aan een kant 2 gemerkt met de zon. Mogelijke maker: Daniel Sluiter (1722-1782).
Bodemvondst Gouda polder Achterwillens.

Grospenning (part verz) met aan een zes kant merkjes ingedrukt in  pijpaarde. Het merk is DH.  Mogelijke pijpenmaker zou kunnen zijn 
Maarten van der Maas.  1720 - 1740
Bodemvondst poldergebied omgeving Gouda.


18e eeuwse grospenning (part verz). Met aan een kant het merk 'de man in de kan' met initiaal IDI. Andere kant glad. Diameter 1,2 cm. De maker zou kunnen zijn de Goudse pijpmaker Jan de Jong (1743-1775).
Vindplaats:  Gouda/omgeving.

18e eeuwse grospenning (Lade9FM04). Met aan twee kanten het merk 'de man in de kan' met initiaal IDI. Diameter 1,1 cm. De maker zou kunnen zijn de Goudse pijpmaker Jan de Jong (1743-1775).
 

Vindplaats:  Gouda/omgeving.


18e eeuwse grospenning (Lade9FM02). Met aan een kant het merk 12 gekroond. Andere kant glad. Diameter 1,3 cm.
De maker zou kunnen zijn de Goudse pijpmaker  Pieter Peuselaar of Abraham van der Spelt  (1730-1760).
Vindplaats:  Gouda/omgeving.


Grospenningen met afdrukken duiten en munten 18e/19e  eeuw


Grospenning zoals gevonden

Gespiegelde grospenning en de munt

18e eeuwse grospenning (lade23FM) met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Links de grospenning zoals deze gevonden is. Daarnaast het exemplaar gespiegeld en rechts de originele munt. Met de afbeelding van het wapen van Groningen. Bodemvondst poldergebied rond Gouda. 


Grospenning zoals gevonden

Gespiegelde grospenning en de munt

18e eeuwse grospenning (lade23FM) met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Links de grospenning zoals deze gevonden is. Daarnaast het exemplaar gespiegeld en rechts de originele munt. Met de afbeelding van de VOC met als jaartal 1730. Bodemvondst poldergebied rond Gouda. 


Grospenning zoals gevonden

Gespiegelde grospenning en de munt

18e eeuwse grospenning (lade23FM) met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Links de grospenning zoals deze gevonden is. Daarnaast het exemplaar gespiegeld en rechts de originele munt. Met de afbeelding van de DGELRIAE (Gelderland) met als jaartal 1760. Bodemvondst poldergebied rond Gouda. 


18e eeuwse grospenning (lade23FM) met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Links de grospenning  met het wapen van Zeeland.  Daarnaast weer de afbeelding van de DGELRIAE (Gelderland) met als jaartal 1764. Bodemvondst poldergebied rond Gouda. 


Nog een aantal 18e eeuwse grospenningen (lade23FM) met muntafdrukken gemaakt uit pijpaarde. Op de munt staan naast stads- en Provinciewapens ook jaartallen zoals 1788. Bodemvondst poldergebied rond Gouda. 


18e eeuwse grospenning (part verz)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Links de grospenning zoals deze gevonden is. Daarnaast de originele munt, een koperen rekenpenning uit Neurenberg Met de afbeelding van de zon en de maan met een tekst rondom.
Bodemvondst poldergebied rond Gouda. 
Zie ook:  Rechenpfennig afgebeeld op Goudse grospenningen


Muntafdruk grospenning

Grospenning gespiegeld.
Met Jaartal 1759

18e eeuwse grospenning (Lade9FM027)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Afdruk van 1/4 zilveren Gulden, Afdruk
op de keerzijde van 1/4 zilveren Gulden. 
Hollandse Leeuw met zwaard en pijlenbundel. Jaartal 1759 / Nederlandse maagd met speer
en vrijheidshoed, Bijbel op het altaar.
Tekst: MO:ARG:ORD:FÆD: BELG:HOLL / HAC:NITIMVR: HANC:TVEMVR.
 1760 - 1800.

Meer lezen over deze grospenning:  klik op  kwart-gulden-afdrukken-op-grospenning


Grospenning W Gekroond 1822 / Wapenschild met de Hollandse leeuw 1 Cent

Grospenning gespiegeld

Vergelijkbare munt waarmee de afdrukken op de grospenning zijn gemaakt

19e eeuwse grospenning (Lade23FM)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Na 1822. Gouda.


Muntafdruk grospenning

Muntafdruk grospenning maar dan gespiegeld

Opmerking: In Duitsland was een Stüber of Stüver de naam van
een kleine bronzen munt in de 15e t/m 19e eeuw. Deze waren
vooral in omloop in het Bergisches Land in de deelstaat
Noordrijn-Westfalen  

18e eeuwse grospenning (Lade9FM28)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Afdruk van een Zeeuwse Duit en Afdruk Duitse 3 Stuber
Met tekst: ZEE LAN DIA  1793 en III STUBER 1806  BERG : UND  S CLEV : I : M : 1806-1850. Gouda.


Muntafdruk grospenning

Muntafdruk grospenning maar dan gespiegeld

18e eeuwse grospenning (Lade9FM29)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde.  Afdruk van een Zeeuwse duit en Afdruk Hollandia duit
Wapen van Zeeland "LUCTOR ET EMERGO"  en de Leeuw in Hollandse tuin met staf en vrijheidshoed. 2e helft 18e eeuw. Gouda


Muntafdruk grospenning

Muntafdruk grospenning maar dan gespiegeld

18e eeuwse grospenning (part verz)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Afdruk van een Utrechtse duit en Afdruk Overijsel duit.
Wapen van Utrecht  en dat van OVERYSSEL 1741. 1750-1800.Gouda.


18e eeuwse grospenning (Lade23FM)  met  een muntafdruk gemaakt uit pijpaarde. Afdruk van een Utrechtse duit.
2x Wapen van Utrecht. 1750-1800.Gouda.


18e eeuwse grospenningen met het merk IHT

In en rond de stad Gouda worden regelmatig grospenningen gevonden die gebruikt zijn in de Goudse pijpenindustrie. Het vinden van een grospenning in gebruik geweest bij een Goudse pijpenmaker is op zich al mooi, maar nog leuker is het als er op de grospenning een voorstelling staat, waardoor de maker ervan kan worden achterhaald.
Op twee grospenningen, die beide lang geleden zijn gevonden in de polder Bloemendaal ten noorden van RW A12,  staat het monogram IHT. De grospenningen zijn gevonden tussen stortmateriaal van vrijwel alleen maar Goudse pijpenmakers met een concentratie van pijpenmateriaal uit de 2e helft van de 18e eeuw. De ene grospenning is gemaakt via de afdruk van een zegelring. Het lijkt erop of er een dubbelmerk op staat n.l. de twee gekroonde duiven in combinatie met het monogram IHT. Een tweede grospenning met een diameter van ongeveer 14 mm heeft aan weerszijden het monogram IHT met een soort van radering rond de buitenrand bestaande uit ronde nopjes. De tekst is vrijwel zeker met een merkstempel op het kleischijfje aangebracht.

18e eeuwse grospenning (Lade9FM03). Met aan een kant het merk Tweeduiven gekroond. Diameter is 1 cm. Aangenomen mag worden dat daarvoor een ring van de Goudse  pijpenmaker, die naar ik aanneem tevens eigenaar van het pijpenmerk was, is gebruikt. De maker zou kunnen zijn de Goudse pijpmaker  Willem Hendricksz. Sprot?   1740 - 1780. 
 Bodemvondst Gouda/omgeving.

Grospenning (part verz) gemaakt door het indrukken van een zegelring in een plakje pijpenklei. Dit is maar aan een kant gedaan. Diameter is 22 mm.

Aangenomen mag worden dat daarvoor een ring van de Goudse  pijpenmaker, die naar ik aanneem tevens eigenaar van het pijpenmerk was, is gebruikt.  De maker zou kunnen zijn de Goudse pijpmaker  Willem Hendricksz. Sprot?   1740 - 1780. 

Het merk bestaat uit twee gekroonde duiven met er omheen het monogram IHT. Datering 18e eeuw. Vindplaats: Waddinxveen polder Bloemendaal.


Grospenning (part verz) 18e eeuw met aan weerszijden het merk IHT
aangebracht met een merkstempel. Vindplaats: Waddinxveen polder Bloemendaal.

Wie is die Goudse pijpenmaker geweest, is dan de volgende vraag. Eerst de site www.kleipijp.nl geraadpleegd. Maar in het merkenregister van deze site ontbreekt IHT. Vervolgens de literatuur  ingedoken en diverse boeken met merkenoverzichten geraadpleegd. Een teleurstelling volgt dan, want het merk IHT wordt nergens genoemd. Een merk wat het meest in de buurt komt  is IHP, maar de afbeeldingen op beide grospenningen laten toch overduidelijk zien dat het om het monogram IHT gaat. Het merk IHP  komt overigens qua datering wel aardig in de buurt want de eigenaar pijpenmaker was Jan Hulstpas die dit merk tussen 1749 en 1784 heeft gezet. 
Het merk de twee gekroonde duiven is als Gouds merk overigens wel bekend. Het heeft bestaan tussen 1688/1695-1819. Pieter Schinkel of Willem Hendricksz Sprot zouden dan het meest in aanmerking komen als mogelijke maker, maar jammer genoeg hebben hun namen geen enkele relatie met het monogram IHT. Dus dat geeft ook geen aanknopingspunt.

Goudse merkhouders van de twee gekroonde duiven zijn:
Bouman, Gerrit Jansz 1709
Bouman, Jan Teunisse 1688-1703
Oudshoorn, Cornelis 1800-1819
Oudshoorn, Johannes Cornelisse 1860
Schinkel, Pieter 1765-1803 Sprot,
Willem Hendricksz 1721-1768

De drie beschreven grospenningen kunnen vrijwel zeker gedateerd worden als zijnde uit de 1e of 2e helft  van de 18e eeuw. Ze zijn gevonden tussen uit de stad Gouda afkomstig pijpenstortmateriaal wat vooral uit die periode afkomstig was.


Grospenningen 19e/20e eeuw

19e eeuwse grospenning(part verz) met een springend paard en het merk IW.  Bodemvondst omgeving Gouda.
Goudse pijpenmaker Joost Leendertsz Welter (1828-1840).

Precies dezelfde grospenning(SS) maar nu in rode pijpenklei-uitvoering. Bodemvondst: Saffraanpoort Gouda nabij de plek waar de vroegere pijpenfabriek van P.J. van der Want stond.
Goudse pijpenmaker Joost Leendertsz Welter (1828-1840).


Grospenning(lade1FM) in rood met het initiaal WP. en lauwertakje Is w.s. een stempelafdruk van een zegelring.
Ca. 1925. Pijpenmaker: Fa. Nico van Duijn -van Velzen. Vindplaats: Gouda omgeving Raam
Schenking CvM.


Eind 19e eeuw

Lade23FM


Eind 19e eeuw

Lade9FM09
II of 11

Lade9FM10
K

Lade9FM11
A

Lade9FM12
N

Lade9FM13
S

Lade9FM14
I of 1

Lade9FM15
C


Eind 19e eeuw

Lade9FM16
F

Lade9FM17
G

Lade9FM18
VV of W

Lade9FM19
P

Lade9FM20
K

Lade9FM21
F

Lade9FM22
H


Eind 19e eeuw

Lade9FM07
Ster

Lade9FM08
Ster

Lade9FM23
Pijpensteel-
afdrukken

Lade9FM24

Lade9FM25
Onduidelijk gemerkt

Lade9FM26


Eind 19e eeuw

Lade9FM33
2

Lade9FM36
2

Lade9FM35
2

Lade9FM34
3

Lade9FM37
5

Lade9FM32
7

Lade9FM39
21

Lade9FM41
27


Eind 19e eeuw

Lade9FM40
24

Lade9FM42
29

Lade9FM43
33

Lade9FM44
36

Lade9FM45
37

Lade9FM46

39


Eind 19e eeuw

Lade9FM47
8M

Lade9FM49
10M

Lade9FM48
11M

Lade9FM49
4 in spiegelbeeld

Lade9FM50


Drie grospenningen (lade23FM) laat 19e eeuw. Met de afdruk van een sleutel. Maker is onbekend. Bodemvondst Gouda polder Achterwillens.

 Twee grospenningen (lade23FM) 19e eeuw met op de voor- en achterzijde het getal 15 in reliëf opgedrukt. Maker onbekend. 

Vindplaats: Gouda/omgeving


Grospenningen (lade23FM) 19e eeuw met op de voor- en achterzijde de getallen 16,18, 20 en 26 in reliëf of ingedrukt.
Bodemvondst Gouda polder Achterwillens.


Een 6-tal Grospenningen (lade23FM) laat 19e eeuw met op de voor- en achterzijde een Romeins cijfer ingekrast. Te zien zijn de cijfers III, IV, V, VI en VII. Maker onbekend. Bodemvondst Gouda polder Achterwillens.

Een 5-tal grospenningen (lade23FM) laat 19e eeuw of begin 20e eeuw. In de vorm van een driehoek, vierhoek, hartje, rond met 
de letter V en rond met gat en de letter B. Makers zijn onbekend. Bodemvondst Gouda.

Een 10-tal grospenningen (lade23FM) laat 19e eeuw of begin 20e eeuw. Vierkant of rond met een gat erin. Het gat is w.s. gemaakt met de wijer. Makers zijn onbekend. Bodemvondst Gouda.


19e eeuwse grospenning (part verz) met aan twee kanten hielmerkjes op  pijpaarde. GN gekroonde.
Maker: F. Sparnaay & Zn. 1814-1859

Vindplaats:  Gouda.

Zie ook link: sparnaay-adrianus

19e eeuwse grospenning(part verz) met de afbeelding van Koning Willem III aan twee kanten. Maker onbekend. Bodemvondst Gouda.


19e eeuwse grospenning (part verz) van pijpaarde met aan de ene kant een ingedrukte haan en de andere kant een jaartal. Gespiegeld laat zien dat het om het jaartal 1853 gaat. De grospenning is mogelijk van de Goudse pijpenmaker Dirk van der Want Azn. Bodemvondst Gouda


Grospenningen Goedewaagen begin 20e eeuw

20e eeuwse grospenningen (part verz) met diverse  cijfers aan beide kanten erop gestempeld.  Maker: P. Goedewaagen.
Bodemvondst Gouda bedrijfsterrein Goedewaagen Jaagpad. Er zijn er nog veel meer bekend met andere cijfers.


Vondst van een 19e Eeuwse Goudse stortplaats van vroege Goedewaagen grospenningen 

De polder Achterwillens in Gouda Oost vormde tot voor kort een belangrijke vindplaats van stortmateriaal van Goudse pijpenfabrieken. Bij de bouw van de wijk Achterwillens, zo'n 40 jaar geleden, kwam door grootschalige graafactiviteiten veel stortmateriaal bloot. Dat was ook het geval tijdens de aanleg van het huidige recreatiegebied de Goudse Hout bij onder meer het graven van nieuwe vijverpartijen en het omploegen van graslandpercelen om plantsoen in te planten. Verschillende stortplaatsen met kleipijprestanten kwamen toen te voorschijn. 
Een van die stortplaatsen betrof pijpenafval van Goedewaagen. Die dateerde uit de vroege periode van ca. 1850- 1860. Met tussen de kleipijpfragmenten opmerkelijk veel grospenningen (lade23FM), zo'n beetje allemaal genummerd en de nummering aan weerszijde van de kleitabletjes handmatig ingekrast met een cijfer. Beginnend bij nr 1 en oplopend tot aan het getal 40. Alles bij elkaar werden er met de baggerbeugel een kleine 125 exemplaren handmatig uit een sloot opgebaggerd, op de plek waar eerder tijdens het uitvoeren van de  najaar schouw bij het opschonen van een slootoever al verschillende exemplaren waren gevonden.


Fotoalbum: Grospenningen Goedewaagen (1850-1860)


Waarom in die ene stort alleen maar grospenningen (lade23FM) met getallen die tussen 1 en 40 liggen? Ik heb er de volgende verklaring voor. Het zou kunnen zijn dat de verschillende werknemers die zich met de pijpenfabricage bezig hielden grospenningen gebruikten met een (uniek) getal zodat duidelijk  was wie de werkzaamheden had uitgevoerd. Dat zou tegelijkertijd voor het Goudse bedrijf van Goedewaagen betekend hebben, dat er minstens 40 verschillende mensen het grospenningen systeem hebben gebruikt. 



18e eeuw

Grospenning (Lade9FM05). Met aan een kant drie hielmerkjes met de melkmeid. Andere kant glad. 1750-1850. Diameter 1,5 cm. 
Vindplaats:  Gouda/omgeving.

Datering van deze Grospenning is lastig.

Pijpenmakers die het merk Melkmeid hebben gebruikt 1750 - 1850 zijn:

Cornelis van Leeuwen en weduwe
Cornelis van der Wal
Leendert de Jong en weduwe
Maarten Monk in huur
Maarten Monk en weduwe
Cornelis Prince meester 1807

Jan Prince, Firma Jan & Gerrit Prince

Grospenning (Lade9FM01). Met aan een kant vijf hielmerkjes met de drie ruiten. Andere kant glad. 18e eeuw. Diameter 1,5 cm. De maker zou kunnen zijn de Goudse pijpmakers  Cornelis Teunisz. Bouman of Joris van der Dus
Vindplaats:  Gouda/omgeving.


Grospenning (lade23FM) met aan een kant de afdruk van een merkje, de gekroonde TS. Aan de andere kant een ingekraste streep. 1737-1740.
 Tobias Ariesz. Sonnevelt

Dit Goudse merk is zowel in de 18e als de 19e eeuw gebruikt
door verschillende pijpmakers. Bodemvondst Gouda


Grospenningen waarvan de datering minder zeker is.

 Grospenning (lade23FM) met aan een kant de afbeelding van een persoon. Het lijkt wel iemand met een tulband op. Maker onbekend. Bodemvondst Gouda. Datering onzeker.

Grospenning (lade23FM) met een gat in het midden en radering. Maker is onbekend. Bodemvondst Gouda. Datering onzeker.


Grospenning in rode uitvoering van
een rekenpenning

Grospenning gespiegeld.

Rekenpenning uit Neurenberg afgedrukt

 Grospenning (lade23FM) van een muntafdruk gemaakt uit rode klei. 1e helft 18e eeuw. Gouda. Bodemvondst Gouda polder Achterwillens.

In de polder Achterwillens bij Gouda, een rijke plek in het verleden voor pijpvondsten, zijn grospenningen gevonden die gemaakt zijn met Duitse rekenpenningen uit Neurenberg. Daar kwam ik achter door de grospenning gemaakt van rode klei horizontaal te kantelen en daarop te zoeken op internet. De tekst rond de rijksappel luidt ANFANG  BEDENCK  ENDT met tussen de woorden een bloemetje wat zoiets betekent als " Overweeg in het begin het einde " Deze rekenpenning is gemaakt door graveur Johann Weidinger uit Neurenberg en is in gebruik geweest van 1670-1727. 


Grospenning (lade23FM) met een hielmerk. Vos op zijn gat. Gouda. Midden 18e eeuw. Pijpenmaker:  Mogelijk zijn Jacob de Vos of Jan van Rossen of Arnout Carlier. Bodemvondst Gouda.

Grospenning (HB) met in opdruk een schild met het stadswapen van Gouda. Bodemvondst Gouda. Datering: 1870-1910.
Pijpenmaker:  Firma P.J. van der Want Azn


   Grospenning (lade23FM) met aan een kant de gestempelde afbeelding van de Hollandse Leeuw. Gemaakt met een zegelring? Maker onbekend. Bodemvondst Gouda. Datering onzeker

(lade9FM06)Grospenning met aan een kant de gestempelde afbeelding van de Hollandse Leeuw met rijksappel. Ca. 1700. Gemaakt met een zegelring?

Aan de andere kant ook een (vage) afbeelding van een leeuw met rijksappel.  Maker onbekend. Bodemvondst Gouda. Datering onzeker.


   Twee grospenningen (lade23FM) met aan een kant een kuiltje waarin radeerwerk is ingebracht. Achterkant is glad. Maker onbekend. Bodemvondst Gouda. Datering onzeker. Het meest waarschijnlijk is 18e eeuw maar het kan zelfs 19e eeuw zijn.

Lade9FM22
Grospenning met aan een kant een kuiltje waarin radeerwerk is ingebracht.

Maker onbekend. Bodemvondst Gouda. Datering onzeker. Het meest waarschijnlijk is 18e eeuw maar het kan zelfs 19e eeuw zijn.


Grospenning (SS) met initiaal in opdruk. Het gaat hier om de letter W. Dit merk is gebruikt door verschillende Goudse pijpmakers. Vermoedelijk 18e of 19e eeuw. Bodemvondst Potterspoort binnenstad Gouda.

Grospenning (SS) met initiaal in opdruk. Het gaat hier om de letters M.S. Dit merk is gebruikt door verschillende Goudse pijpmakers. Vermoedelijk 18e of 19e eeuw. Bodemvondst Potterspoort binnenstad Gouda.

Of het hier om een grospenning (SS) gaat is niet duidelijk. Niet gemaakt van pijpenklei maar onduidelijk van welk materiaal(een boomsoort?). Met initiaal in opdruk. Het gaat hier om de letters IBB. Er is geen Goudse pijpenmaker bekend met dit initiaal. Vermoedelijk 18e of 19e eeuw. Bodemvondst Potterspoort binnenstad Gouda.